BUDAMA NEDİR?  CEVİZ AĞACINDA BUDAMA İŞLEMİ 

Meyve ağaçlarının düzgün ve kuvvetli bir taç oluşturmalarını, uzun zaman iyi ve bol ürün vermelerini, verimden düşen ağaçların tekrar verimli hale getirilmeleri için ağaçların toprak üstü organlarına uygulanan kesme, bükme, tomurcuk, sürgün ve yaprak alma işlemlerinin tümüne budama denir.

Budama yapılmayan ağaçlarda;

  • Taç düzensiz gelişir,
  • Fazla verim nedeniyle dallar kırılır,
  • Küçük ve verimsiz meyve oluşur,
  • Sık dallanma sonucu iç kısımdaki dallar ışık almaz,
  • Kısa zamanda verim düşer,
  • Periyodisite (ürün bir yıl var ve bir yıl yok) görülür.
  • Antraknoz, güneş yanığı, iç çürüklüğü, iç kurdu, içi doldurmama sık şekilde görülür
  • Erken uyanmalar başlar,ağacın doku yapısı bozulur
  • Geç meyveye yatar,verim oranı düşer meyvesiz aşırı dallanma ve büyüme başlar

BUDAMANIN FAYDALARI

  • Gövde üzerinde ana dalların sayıları ve dağılışları düzenlenerek meyve ağaçlarının sağlam,düzenli ve dengeli bir taç oluşturmaları sağlanır.
  • Meyve ağaçlarının en kısa sürede ürün vermesine yardımcı olunur.
  • Güneş ışığından ağacın iyi bir şekilde faydalanması sağlanmış olur.
  • Budama ile meyve iriliği,meyve kalitesi ve meyve kabuk renklenmesi artar.
  • Ağaç büyüklüğü ve dalların sıklığı direk kontrol altına alınır.
  • Püskürtülerek yapılan ilaçlamanın etkinliği artırabilir.
  • Hastalıklı ve kuru dallar alınarak mücadeleye yardımcı olunur.
  • Alet ve ekipmanların çalışabilmesi için gerekli boşluklar oluşturulmuş olur.
  • Verimden düşen ağaçlar budama ile gençleştirilerek yeniden verimli ağaçlara dönüşmeleri sağlanır
  • Meyve tutma ve meyve verme oranı her yıl artarak devam eder.
  • Hasat daha kolay yapılır.

BUDAMANIN GENEL KURALLARI NELERDİR

Meyve ağaçlarının budanma şekli, meyve tür ve çeşidine, ağaçların yaşına, toprak ve iklim koşullarına, budamadan beklenen amaca ve ağacın gelişme gücüne göre değişir. Bu nedenle her meyve tür ve çeşidinin değişik iklim ve toprak koşullarındaki gelişme gücünün ve bunların budamaya karşı gösterdiği tepkilerin iyi bilinmesi gerekir. Ayrıca dalların kesilmesi, bırakılacak ve kesilecek dalların iyi seçilmesi konusundaki genel kuralların da bilinmesi zorunludur. Bazı kurallar aşağıda sıralanmıştır:

BUDAMA ZAMANI

Kış budama zamanı, kışı ılık geçen yerlerde meyve ağaçlarının kış dinlenmesine girmelerinden sonraki süre, budama bakımından en uygun bir zaman dilimidir.Ancak kışı sert geçen şiddetli donlardan önce,budamanın yapılması doğru olmaz gelişme periyodu. Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geçen dönemdir

Yaz budaması, yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmeleri, uç alma, bükme, eğme, dalların açılarının genişletilmesi veya daraltılması işlemlerin tümüdür.Yaz budamasında amaç meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamak, kış aylarında yapılacak budama işlemlerini azaltmak ve derim işleri ile kültürel işlemleri kolaylaştırmaktadır.Yaz budaması özellikle meyve ağaçlarının şekillendirme yıllarında yapılması gerekli olan önemli bir teknik işlemdir.Meyve ağaçlarında, yaz budaması ilkbahar gelişme periyodunun sonu ve yaz gelişme periyodu içerisinde sürgünler odunlaşmaya başladıktan sonra yapılabilir.

AMAÇLARINA GÖRE BUDAMA ÇEŞİTLERİ

(Cevizde budama ve terbiye şekilleri)

  • ŞEKİL BUDAMASI (TERBİYE): Meyve ağaçlarının toprak üstü organı olan taca verilecek şekil ekolojik şartlara ve ağacın morfolojik yapısına göre değişir.Günümüz de dünyada ve ülkemizde en yaygın olarak verilen şekil  ‘Merkezi Lider Terbiye Sistemidir. Bu terbiye sistemi elma, armut, kayısı, kiraz, vişne, erik, şeftali ve ceviz gibi birçok meyve türü için en uygun şekildir. Biz burada ceviz türüne uygun olan sistemi sizlere anlatmaya çalışacağız.

“Merkezi Lider Terbiye Sistemi”: Bu tip budama şeklini çöğür, MM111, MM106 gibi kuvvetli veya yarı bodur gelişen anaçlar ve cevize uygulamak mümkündür.Genç elma ağaçları, badem ve ceviz için en kolay terbiye sistemi Modifiye lider dal sistemidir.

Meyve bahçesine dikilecek fidan dallı veya kamçı şeklinde dalsız olabilir. Eğer fidan kamçı şeklinde dalsız fidan ise dikimden sonra 75 cm’den tepesi vurulur. Tepesi vurulurken son göz aşı noktasının ters tarafında olmalıdır. Eğer bir veya iki yaşlı dallı fidan dikilecekse 4-5 adet geniş açılı yan dal bırakılır, tepesi de en üstteki yan dalın 25 cm üzerinden vurulur. Toprak seviyesinden itibaren 30-45 cm ye kadar olan dallar dipten çıkarılır.

Cevizler bir anda yapılan fazla ve şiddetli budamalar karşısında ani strese girebilen ve  toparlanmaları uzun zaman süren ağaçlardır. Özellikle,yarı dik büyüyen ve erken meyveye yatan, yan dal verimi yüksek ithal fidanlarda dikimin hemen sonrasında budama programı hemen  başlatılmalı değişik zamanlarda ve değişik biçimlerde devam ettirilmelidir.

Ceviz ağacında yapılacak budamalar şunlardır

Tepe budaması: Kök gelişimini hızlandırır gövdeyi kalınlaştırır

Göz Budaması: Dalların gövdeye geniş açı yapmaları sağlanır.çıkacak gereksiz dallar iptal edilir

Şekil Budaması: Çeşite uygun dengeli  bir taç oluşturur.ağacın gelişimini ve büyümesini düzenler.sadece meyve verecek dallar bırakılır

Ürün budaması: Meyve periyodisetisini düzene koyar,kaliteyi artırır.

Bakım budaması: Hastalıklı dallar budanarak ağaç gençleştirilir.

I.YIL GÖZ BUDAMASI:

Açık sahada yetiştirilen aşılı ceviz fidanları genellikle dallanma yapmadan dikine bir sopa gibi uzayıp giderler.bu tip fidanlarda,ilk yıl tepeleri kesilip göz düşürmeler yapılmadığında , (göz düşürmelerde ağaçlar istenilen formu kazanmış olmalıdır değilse bir sonraki yıla bırakılır)ileride Dar tepe taçlı ve kavak şeklinde dikine gelişen,gövde ile dar açı yapan dallara sahip ağaç olarak karşımıza çıkar.özellikle üçüncü yıla girildiğinde orantısız ve dağınık bir büyümenin yanında,dipten çatal şeklinde yukarı çıkan, ağacın bütün enerjisini sömüren ve gövdeye rakip daha kalın verim siz kütük Dallarla karşılaşırız.bu durum aynı zamanda ağacın meyve tutma zamanını geciktirdiği gibi ürün miktarını ve meyve (içlerinin boş kalması,siyahlaşma,küf)kalitesini de düşürür.Sonbahar erken donlarının etkili olduğu bölgelerde ise özellikle göz Düşürmeler bir sonraki yıla ertelenir.

II. YIL ŞEKİL BUDAMASI

Dikimi takip eden yaz ayları başında sürgünler 15-25cm’e ulaşınca şekil verme işlemleri de başlamış olur.Fidanın üst tarafına yakın dik büyüyen bir dal lider dal olarak seçilir.Düğme gözden süren ve 1-2 yıl serbest olarak gelişmesi sağlanan dalların arasında ‘’tacı ‘’ oluşturacak çatı dallar belirlenir.Belirlenen lider dalın 10 cm altından ve 15-20 cm aralıklarla değişik yönlere bakan, Yaz aylarında süren sürgünlerden 4-6 tanesi ana dal olarak seçilir (1.kat merkezi dallar)

Diğer sürgünler ve Lidere yakın olup onunla rekabet edecekler çıkartılır.Böylece birinci katı oluşturacak dallar seçilerek 5-6 dallı bir tepe çatısı kurulmuş olur.Bu tür budamaya Değişik doruk dallı (modified leader)şekil budaması Adı verilir..Durgun dönemde birinci katı oluşturan dalların üstünde bulunan lider dalın tepesi 60-70 cm yukarından vurulmalıdır. .Yan dalların ucu 1/4 oranında kesilir.(Sürgün boyları en az 40-60 cm olucak şekilde gelişmisse,değilse bir sonraki yıla ertelenir)Ayrıca yan dalların ucu lider seçilen daldan aşağıda olmalıdır.Not: kapama sistemlerde fidan arasına gelen dallar çalışma arasına gelen dallardan biraz daha kısa kesilmelidir.Gerekirse fidanın yorulmaması için çalışma arasına gelen dalların uç budaması bir yıl ertelenmelidir.

III.YIL

İyi bir meyve üretimi için güçlü bir tac oluşumuna ihtiyaç vardır ama bu durum Güneş ışığını tac içerisine yansıtmıcak şekilde gelişirse meyve veriminde ve kalitesinde düşüklükler meydana gelir.

İç kısımlarda kalan dallarda meyve gözü hatta sürgün gözü teşekkülü de çok az olur.Özellikle yan dal verimi yüksek ithal fidanlarda güneş alan tac yüzeyleri meyve tutarken iç kısımlar boş kalır.Başlangıç olarak Önceki yılda oluşturulmuş tacın içerisini sıkıştıran ince dallar dipten tac yüzeyini oluşturan dallarda 1/3 oranında son göz aşağı gelecek şekilde budanır.Hastalıklı dallarda ayıklanarak güneş ışığının iç kısımlara da girmesi sağlanır.ikinci katın oluşturulması:Birinci katın 50-60 cm üzerinden ikinci bir kat oluşturulmalıdır. Birinci katın üstünde bırakılan lider dal üzerinde değişik yönlere bakan 3-4 dal seçilir.Birinci katın son dalı ile ikinci katın başlangıç dalı arasında 30-40cm mesafe olmalıdır.Seçilen Dalların açıları geniş ve gövde ile dal arası açıda 45-60c arasında olmalıdır. Yeni oluşturulan ikinci katın dalları birincinden daha kısa olmalı böylece alttaki dallar gölgelenmemelidir..

VI-V. YIL ÜRÜN BUDAMASI

Ana dalların ve gerekirse liderin ucundan 1/3 oranında kesilir.ihtiyaç duyuluyorsa ana dallar üzerinde bulunan yan dallarda da uç almalar yapılır..Ölü dallar,hastalıklı ve kırılmış dallar budanır. Ağaç çeşidine, toprak ve iklim durumuna göre 8-12 ana dal olgun verim çağında bir ağaçta bulunmalıdır. İhtiyaca göre 3. Bir kat da oluşturulabilir

Şekil verme işlemi tamamlanan ağaçlarda fizyolojik denge oluşturulmuştur. Kurulan bu dengenin uzun süre muhafaza edilmesi gerekir. Ürün budamasında dikkat edilecek hususlar.

  • Ana dallar tek tek ele alınmalı, bunlar üzerinde dikine büyüyen birbiri üzerine gelen dallar var ise çıkartılmalıdır.
  • Ana veya yardımcı dallardan çıplaklaşmaya yönelenler kısa kesilerek boş yerlerde yeni dalların oluşturulmasına çalışılır.
  • Meyve dallarından bir kısmı özellikle yaşlı olanları kesilerek atılır.
  • Kuru, hastalıklı veya zayıflamış dallar diplerinden kesilerek çıkarılır.
  • Bir ana veya yardımcı dal üzerinde fazla miktarda meyve dalı oluşmuş ise bunlar arasında seyreltme yapılır.
  • Verim budamasında dal bükme ve eğmelerine yer verilmemeli, dallar ancak bağ olarak kullanılmalıdır.
  • Meyve ağırlığı nedeniyle eğilerek açıları genişlemiş dallar diğer dallara bağlanarak eski hallerine getirilir.

Budama Sonrasında neler yapılmalıdır?

Budama sonunda çıkan budama artıkları ve bahçe kenarlarındaki çalılıkları kuru bitki parçaları hastalık ve zararlıların en iyi barınak yeridir. Meyve ağaçlarına ve ürünlerine zarar veren bu hastalık ve zararlıların çoğalmaması için bu artıklar yakılmalı veya bahçeden uzaklaştırılmalıdır. Budama sonunda meyve ağaçlarında kış ilaçlamalarının da yapılması zorunludur.

Önemli not:

  • Genç ağaçlarda(1-4 yaş arası) kış budamalarını kesinlikle bahar başlangıcından önce yapmayınız.
  • Lider dal üzerinde kış ve yaz budaması olmak üzere en az iki işlem yapınız.
  • Yaz budamalarını nisanda başlayıp onbeş haziranda bitiriniz.
  • Yan literaller üzerinde ilk yıl budama ve seyreltme işlemi yapmayınız.
  • Göz düşürme ve seyreltme işlemlerini fidanlarda gözler patlamadan önce yapmayınız.
  • Yaz budamalarında budamadan sonra bahçeye mutlaka iki gün arayla su veriniz.